Słownik pojęć

Cementowanie odwiertu – proces polegający na wpuszczaniu do odwiertu coraz cieńszych rur, podczas jego pogłębiania. Przestrzenie między rurami a ścianą odwiertu są następnie wypełniane mieszanką cementową. Dzięki procesowi cementowania uzyskuje się odpowiednie uszczelnienie odwiertu, które zapobiega przedostawaniu się płynu szczelinującego do wód gruntowych.

Gaz głębinowy (gaz ze stref z ekstremalnym ciśnieniem górotworu, deep gas) - strefy z ekstremalnym ciśnieniem górotworu to podziemne formacje skalne, formowane przez warstwy gliny, poddane wyższemu niż występujące na danej głębokości ciśnieniu górotworu. Woda i gaz ziemny, które występują w glinie zostają zgniecione przez gwałtowną kompresję gliny i pod dużym ciśnieniem wepchnięte w piasek lub muł. Strefy z ekstremalnym ciśnieniem górotworu występują najczęściej na dużych głębokościach (od 3 do 7,5 km pod powierzchnią ziemi), co dodatkowo utrudnia wydobycie.

Gaz łupkowy -  naturalny gaz ziemny pozyskiwany z łupków osadowych, czyli bardzo drobnoziarnistych skał, charakteryzujących się wysoką zawartością materii organicznej oraz niskimi wartościami porowatości i przepuszczalności. Gaz łupkowy jest zamknięty w cienkich przestrzeniach pomiędzy warstwami skalnymi, a objętość każdej szczeliny jest wielokrotnie mniejsza niż przy złożach konwencjonalnych. Gaz łupkowy nie różni się składem od naturalnego gazu ziemnego - zawiera metan (75 – 95%) oraz azot, a także domieszki etanu, propanu, helowców, tlenu i tlenku węgla. Jest bezwonny.

Gaz niekonwencjonalny - naturalne zasoby gazu, które wymagają więcej niż standardowych poziomów technologii lub nakładów finansowych podczas wydobycia. Gaz niekonwencjonalny dzielimy na:

• gaz łupkowy (shale gas),
• gaz zamknięty (tight gas),
• gaz z pokładów węgla (coalbed methane CBM),
• gaz głębinowy,
• hydraty gazowe.

Gaz z pokładów węgla (coalbed methane CBM) - gaz ziemny, składający się w niemal 100 proc. z metanu, zalegający w złożach węgla pod powierzchnią ziemi. Cząsteczki metanu są na poziomie molekularnym podłączone do węgla i uwalniane w procesie nazywanym desorpcją.

Gaz zamknięty (gaz ze złóż szczelnych, tight gas) - gaz uwięziony w szczelnych, zwartych formacjach geologicznych składających się z nieprzepuszczalnych, twardych skał (piaskowców lub wapieni) o bardzo niskich wskaźnikach przepuszczalności i porowatości (tight sand).

Gaz ziemny – jest rodzajem paliwa kopalnego pochodzenia organicznego. Zbiera się w skorupie ziemskiej w pokładach wypełniających przestrzenie, niekiedy pod wysokim ciśnieniem. Jest mieszaniną lekkich węglowodorów składającą się z metanu (90%), etanu oraz pary wyższych węglowodorów. Stosuje się go do celów opałowych i jako surowiec do wyrobu benzyny i metanolu.
Gaz ziemny można podzielić na:

• gaz konwencjonalny,
• gaz niekonwencjonalny.

Geofon – urządzenie służące do rejestrowania drgań sejsmicznych i przetwarzania ich na impulsy elektryczne.

Głowica – urządzenie służące do kontrolowania odwiertu, montowane na jego szczycie. Składa się z rur, zaworów i otworów spustowych.

Hydraty metanu - gaz zmrożony razem z wodą. Cząsteczki wody tworzą strukturę klatkową, w której zostają uwięzione molekuły gazu. Hydraty metanu występują w płytkiej litosferze (do 2000 m głębokości). Odpowiednie warunki do ich formowania występują w skałach osadowych usytuowanych na obszarach polarnych (temp. na powierzchni poniżej 0oC) lub w oceanicznych skałach osadowych na głębokościach powyżej 300 m (temp. wody ok. 2oC).

Koncesja - pozwolenie wydawane w Polsce przez Ministerstwo Środowiska, które nadaje danej firmie prawo do prowadzenia określonych w koncesji prac. Tryb przyznawania koncesji reguluje ustawa “Prawo geologiczne i górnicze”. Wyróżniamy dwa typy koncesji: poszukiwawczą i wydobywczą.

Łupki – pojęcie określające grupę skał, wykazujących dobrą łupkowatość (złupkowacenie, charakterystyczną teksturę łupkową). Najczęściej dotyczy skał metamorficznych (łupek metamorficzny lub łupek krystaliczny). Jest także powszechnie stosowane do skał osadowych o podobnym wyglądzie (łupek osadowy).

Odwiert - otwór wiertniczy wywiercony w górotworze, utworzony w celach badawczych, poszukiwawczych, dokumentacyjnych lub eksploatacyjnych, uzbrojony w głowicę pozwalającą na eksploatację znajdujących się w nim zasobów węglowodorów. Można wyróżnić odwierty pionowe i poziome.
Wiertnia - teren wokół urządzenia wiertniczego. Teren wiertni jest specjalnie przygotowany na wszelkie prace związane z wierceniami.

Platforma wiertnicza – kilkudziesięciometrowa konstrukcja umożliwiająca wykonywanie odwiertów. Składa się ze specjalistycznego sprzętu: wieży wiertniczej, podnośników, pomp i zbiorników.

Płuczka - płyn, który tłoczony jest do wnętrza odwiertu. Jego celem jest wydostawanie na powierzchnię zwiercin, a także ułatwianie procesu wiercenia przez chłodzenie wiertła czy wpływanie na ściany otworu odwiertowego .

Płyn stymulujący - płyn wykorzystywany w procesie szczelinowania hydraulicznego. Składa się w 90 proc. wody, w 9,5 proc. z piasku oraz w 0,5 proc. z dodatków chemicznych (kwasy, chlorek sodu, poliakrylamid, glikol etylenowy, węglan potasu lub sodu, aldehyd glutarowy, guma guar, kwas cytrynowy, izopropanol).

Proppant - drobnoziarnisty materiał dodawany do mieszanki używanej podczas szczelinowania hydraulicznego. Zapobiega zamknięciu się szczelin w skałach, po zmniejszeniu ciśnienia płynu wpompowywanego do otworu.

Przepuszczalność - zdolność ciała stałego (np. skały) do przeciekania przez niego cieczy i gazów.

Szczelinowanie hydrauliczne (hydraulic fracture)  – proces „otwierania” skał, który polega na wtłoczeniu wody pod ciśnieniem około 600 atmosfer. Woda rozpycha wydrążoną szczelinę i przenika w głąb rozszerzając ją. Następnie wtłaczany jest drobnoziarnisty piasek, który wciska się w powstałe w skale pęknięcia, w celu uniemożliwienia ich ponownego zamknięcia. Wraz z rozwojem technologii woda i piasek zastępowane są bardziej zaawansowanymi płynami oraz materiałami ceramicznymi o regulowanej lepkości i wielkości zależnej od złoża. Szczelinowanie hydrauliczne jest jedną z metod wydobywania gazu łupkowego.

Świder – narzędzie, poruszając się ruchem obrotowym, którym wykonuje się odwiert.